Hirszfeld Ludwik (1884–1954), profesor mikrobiologii Akademii Medycznej we Wrocławiu, twórca i dyrektor Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej we Wrocławiu. Ur. 5 VIII w Warszawie, był synem Stanisława i Jenny. W r. 1902 ukończył gimnazjum humanistyczne w Łodzi, w l. 1902–4 studiował medycynę w Würzburgu, a w l. 1904–7 w Berlinie, gdzie za pracę dotyczącą fizykalnych podstaw aglutynacji otrzymał w r. 1907 tytuł doktora medycyny z najwyższym odznaczeniem (eximia cum laude). W l. 1907–11 był asystentem w Instytucie Badań Raka w Heidelbergu. Początkowo pracował na oddziale parazytologii, gdzie wprowadził nową metodę utrwalania i barwienia ameb oraz stwierdził, że część ameb należy do wiciowców. Ogłosił też nową, elektrofizyczną teorię ruchu ameb. Następnie przeszedł na oddział serologiczny tegoż Instytutu i wspólnie ze słynnym serologiem i przyjacielem, E. Dungernem, stworzył nowe zręby nauki o grupach krwi. Wspólną ich zasługą było odkrycie dziedziczenia zróżnicowania grupowego krwi w obrębie gatunku ludzkiego. Dokonane przez nich mianowanie czterech grup krwi jako O, A, B, i AB uznane zostało przez instytucje międzynarodowe. W r. 1911 H. przeniósł się do Zakładu Higieny Uniwersytetu w Zurychu, gdzie w r. 1914 habilitował się przy katedrze higieny tamtejszego uniwersytetu, na podstawie prac nad związkiem zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi. Odkrył wówczas nowy odczyn serodiagnostyczny w kile: koaguloreakcję. Prace H-a nad sztucznym odczynem Wassermanna stały się podstawą fizykalnej teorii tego odczynu. W l. 1911–5 prowadził w Zakładzie Higieny również badania, wspólnie z Klingerem i Dieterlem, nad etiopatologią wola nagminnego. Badania nad wolem endemicznym podjął H. raz jeszcze w l. 1947–52. Jako przewodniczący komisji badania wola przyczynił się w wielkim stopniu do zorganizowania akcji zwalczania wola w Polsce.
W czasie pierwszej wojny światowej udał się H. do Serbii, aby walczyć z epidemią duru plamistego. Brał udział z armią serbską w odwrocie, a potem przez Albanię wrócił do Zurychu. W kilka tygodni później wezwany przez rząd serbski wyjechał wraz z żoną do Korfu i Salonik. Zorganizował tam centralną pracownię medyczną armii serbskiej, uczył i szkolił bakteriologów, wyprodukował własną szczepionkę przeciwtyfusową i przeciwcholeryczną i zorganizował szczepienie armii. W ciężkich warunkach laboratoryjnych rozwinął i tam badania naukowe. Wykrył wówczas nowy gatunek pałeczek rzekomodurowych, które nazwał para-C. Szczep para-C wszedł do piśmiennictwa światowego pod nazwą Sallomonella Hirszfeldi. Po zakończeniu wojny otrzymał serbskie odznaczenia. W r. 1919, niezależnie od Biernackiego, odkrył H. odczyn opadania krwinek w malarii, zwrócił przy tym uwagę na wpływ niedokrwistości na szybkość opadania.
W r. 1920 wrócił H. do kraju. W l. 1921–6 H. kierował w Warszawie Zakładem Badania Surowic. Był jednym z organizatorów i kierowników Państwowego Zakładu Higieny – pierwszego w Polsce medycznego instytutu naukowego – w skład którego wszedł Zakład Badania Surowic. W l. 1926–39 pracował w tym Zakładzie jako kierownik działu bakteriologii i zastępca dyrektora Instytutu, dr L. Rejchmana. W r. 1924 Wolna Wszechnica w Warszawie stworzyła H-owi katedrę ad personam, w r. 1926 habilitował się po raz drugi w Uniw. Warsz. jako bakteriolog i immunolog. Wspólnie z Szymanowskim i Kacprzakiem wydawał wówczas „Medycynę Doświadczalną i Społeczną” – pierwsze polskie czasopismo poświęcone medycynie doświadczalnej. Organizował Pol. Tow. Biologiczne, którego został sekretarzem generalnym, brał udział w powstaniu Pol. Tow. Mikrobiologicznego i pomagał w utworzeniu „Warsz. Czasopisma Lekarskiego”. Od r. 1921 reprezentował naukę polską na licznych międzynarodowych zjazdach. Uczestniczył w międzynarodowych kongresach poświęconych zagadnieniom grup krwi: w Rzymie w r. 1935 i w Paryżu w 1937, gdzie był przewodniczącym sekcji grup krwi. Od r. 1936 prowadził wykłady zlecone na Wydziale Farmacji Uniw. Warsz., a w r. 1931 Uniw. Warsz. nadał mu tytuł profesora tytularnego.
W czasie okupacji hitlerowskiej (1939–44) został usunięty ze wszystkich zajmowanych stanowisk. W okresie oblężenia Warszawy w r. 1939 zorganizował ośrodek przetaczania krwi. W r. 1941 przesiedlony został do getta warszawskiego, gdzie nie przestał pracować naukowo i organizacyjnie. W najcięższych warunkach stworzył pracownię, Tow. Lekarskie, zorganizował ostatnie 3 lata studiów lekarskich i farmaceutycznych. Jako przewodniczący Rady Naukowej brał udział w zwalczaniu panujących w getcie epidemii. W r. 1943 wydostał się z getta i ukrywał w kraju pod obcym nazwiskiem. Pisał wówczas swą autobiografię, Historia jednego życia, zawierającą poglądy naukowe i społeczne uczonego oraz będącą jednocześnie oskarżeniem nauki niemieckiej.
W r. 1944 H. został skierowany do Lublina, gdzie był współorganizatorem Uniw. im. Marii Curie-Skłodowskiej. Objął katedrę bakteriologii na Wydziale Lekarskim, był prorektorem uczelni. W r. 1945 przeniósł się do Wrocławia, gdzie przystąpił do organizowania Wydziału Lekarskiego Uniw. Wrocł., był pierwszym dziekanem tego Wydziału. H. kierował Zakładem Mikrobiologii Lekarskiej, a w r. 1954 stworzył Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej – pierwszą naukową, medyczną placówkę PAN. H. aż do śmierci był dyrektorem Instytutu, nazwanym obecnie jego imieniem.
W twórczości naukowej H-a czołowe miejsce zajmowały zagadnienia związane z nauką o grupach krwi, które stały się punktem wyjścia późniejszych prac o doniosłej roli teoretycznej i społecznej. Grupy krwi znalazły ważne zastosowanie w przetaczaniu krwi i w medycynie sądowej, dały możność dokładniejszego identyfikowania śladów krwi ludzkiej oraz w pewnych wypadkach możliwość wyłączenia ojcostwa. W r. 1933 H. ogłosił po niemiecku monografię o serologii konstytucyjnej (zagadnienie indywidualnego zróżnicowania serologicznego w obrębie gatunku i konstytucyjnego uwarunkowania reakcji serologicznych organizmu), pt. Hauptprobleme der Blutgruppenforschung, która utrwaliła to pojęcie w nauce i dała podstawy do szeregu prac doświadczalnych, ujętych później na nowo w książce pt. Grupy krwi w zastosowaniu do biologii medycyny i prawa (1934). Najważniejszym jednak rezultatem badań H-a w tej dziedzinie było dokonane wspólnie z jego żoną, dr Hanną Hirszfeldową, odkrycie charakterystycznych różnic statystycznych w częstości występowania czterech grup krwi głównych w populacjach pochodzących z różnych obszarów geograficznych. Odkrycie to otwarło nową, niezwykle płodną dziedzinę wiedzy, nazwaną seroantropologią, która dzisiaj obejmuje zasięgiem badań grupowych całą kulę ziemską i liczy tysiące pozycji bibliograficznych. Odkrycie to było najważniejszym tytułem do sławy światowej H-a, który otrzymał za nie doktoraty honoris causa w Pradze w r. 1950 i w Zurychu w 1951.
Poza badaniami związanymi z nauką o grupach krwi H. poddał analizie ogólnobiologicznej zjawiska zakażenia, choroby zakaźnej i epidemii. Epidemiologię ujmował ze stanowiska ewolucyjnego i ekologicznego, jako naukę o równowadze zachodzącej między człowiekiem a drobnoustrojem. Stworzył pojęcie amplitudy cieplnej surowicy jako wyraz powinowactwa przeciwciał, stworzył pojęcie dojrzewania serologicznego i stwierdził dziedziczne podłoże zdolności wytwarzania izoprzeciwciał. Ustalił podłoże wrażliwości na błonicę i płonicę i wydał kilka prac dotyczących właściwości odpornościowych ustrojów młodych i chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Jego badania nad ciążą homoswoistą i heteroswoistą wprowadziły te pojęcia już w r. 1926.
W r. 1930 H. rozpoczął badania nad nowotworami, pracował nad zagadnieniem odrębności antygenowej nowotworów i wykazał, że swoistość antygenowa nowotworów polega na procesach wstecznych zmieniających biochemię tkanek. H. pracował również nad wykryciem ciał odpornościowych przeciw tkance gruźliczej. Zakładał bowiem, że chorobowo zmieniona tkanka własna staje się antygenem, przeciw której ustrój wytwarza ciała odpornościowe.
H. był autorem 394 prac, książek naukowych, artykułów popularnych i podręczników. Z dzieł o charakterze podręczników należy przede wszystkim wymienić Dochodzenie ojcostwa w świetle nauki o grupach krwi (1948) oraz Immunologia ogólna (1948), która jest nie tylko wykładem teoretycznym, lecz również stanowi zbiór tematów, które powinny być opracowane przez przyszłych badaczy. Praca ta miała po wojnie dwa wydania. Dzieło zbiorowe „Patologia ciąży w świetle immunologii” ukazało się pod redakcją H-a i jego żony w r. 1956. Po wojnie prowadził H. szczególnie intensywne badania, rozpoczęte jeszcze w r. 1925, nad zagadnieniem patologii ciąży w związku z grupami krwi, ześrodkowując te badania we Wrocławskim Ośrodku Badań Patologii Ciąży. Również po wojnie wprowadził w Polsce na szeroką skalę oznaczanie odkrytego w r. 1940 przez Landsteinera i Wienera czynnika Rh i ogłosił prace o znaczeniu tego czynnika w medycynie. Badania nad czynnikiem Rh pozwoliły lepiej zrozumieć patogenezę konfliktu serologicznego. H. wziął pod uwagę nie tylko szkodliwy wpływ przeciwciał humoralnych na płód, ale również i ujemne działanie przeciwciał tkankowych. Zgodnie z ujęciem H-a część poronień jest wyrazem uszkodzenia płodu przez odczyn alergiczny. H. wysunął koncepcję zapobiegania poronieniom za pomocą środków przeciwalergicznych. H. jako przewodniczący Rady Naukowej do spraw krwiodawstwa przy PCK domagał się wprowadzenia obowiązkowych badań czynnika Rh u biorców i dawców krwi w Polsce.
Obok prac naukowych H. poświęcał wiele czasu i energii organizacji nauki i nauczaniu. Wychował kilka pokoleń naukowców, był twórcą tzw. polskiej szkoły immunologicznej. Był redaktorem, współredaktorem i członkiem komitetów redakcyjnych szeregu czasopism lekarskich, krajowych i zagranicznych. Brał też czynny udział w organizacji nauk medycznych po drugiej wojnie światowej, jako przewodniczący podsekcji podstawowych nauk lekarskich w komisji przygotowującej I. Kongres Nauki Polskiej. Był czynnym członkiem Prezydium Rady Naukowej przy ministrze zdrowia, członkiem rzeczywistym Prezydium PAN, członkiem Kolegium Wydziału II PAN oraz Prezydium Komitetu Nauk Medycznych PAN. Ponadto był konsultantem naukowym Państwowego Zakładu Higieny, przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Hematologii, wiceprezesem Wrocł. Tow. Naukowego, członkiem Tow. Naukowego Warsz. oraz członkiem honorowym Francuskiego Tow. Alergistów, Tow. Naukowego w Charkowie i dożywotnim członkiem honorowym Akademii Nauk w Nowym Jorku. Reprezentował naukę polską po wojnie na zjazdach międzynarodowych w Moskwie w r. 1945, w Budapeszcie w 1946, w Pradze w 1950, w Zurychu w 1951. Odznaczony został Krzyżem Komandorskim Odrodzenia Polski i orderami zagranicznymi. W r. 1951 otrzymał nagrodę państwową I. stopnia.
Zmarł H. 7 III 1954 r. we Wrocławiu. Pozostawił żonę, kierownika Katedry Pediatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu, członka Rady Naukowej Instytutu Immunologii i Terapiii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda.
Polska Bibliografia Lekarska za rok 1954, t. 1, W. 1957; toż, za rok 1955 t. 1, W. 1958; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; – Blumenthal O., L. Hirszfeld dem Blutgruppenforscher zum Gedächtnis, „Zentralblatt für Bakteriologie” Abt. I. T. 162: 1955 s. 1–3; Hirszfeld H., Kelus A., Milgrom F., L. H., Wr. 1956; Jasienica P., Opowieści o żywej materii, W. 1954; Lille Szyszkowicz I., Prof. dr med. L. H., „Pol. Tyg. Lek.” R. 9: 1954 nr 18 s. 545–6 (fot.); Moulec P., L. H., „Revue d’Hématologie” T. 9: 1954 nr 4 s. 759–60; Paszkiewicz L., Prof. L. H., „Postępy Wiedzy Medycznej” T. 1: 1954 s. 113–6 (fot.); Prace Wrocławskiego Tow. Nauk. Seria B nr 80; „Problemy” 1954 nr 5 s. 139; „Przegl. Antropol.” 1955 nr 1 s. 498; Przesmycki F., L. H. (1884–1954), „Medycyna Doświadczalna i Mikrobiologia” R. 4: 1954 nr 4 s. 341–4 (fot.); Rowiński K., L. H., „Życie Szkoły Wyższej” 1954 nr 4 s. 221–4.
Red.